Trung Quốc từ ngàn đời nay đã được mệnh danh là “vương quốc của ngọc”. Trong văn hóa Trung Hoa cổ đại, ngọc không chỉ là một loại đá quý mà còn là biểu tượng của phẩm hạnh, sự cao quý và quyền lực. Câu nói “Ngọc vô giá, người hữu đức” thể hiện rõ niềm tôn kính mà người Trung Hoa dành cho loại báu vật này. Từ thời nhà Hạ, Thương, Chu cho đến Hán, Đường, Tống, Minh, Thanh… ngọc luôn gắn liền với triều đình, nghi lễ, trang sức, phong thủy và cả triết học phương Đông. Hãy cùng ChineseHSK tìm hiểu các loại ngọc nổi tiếng và có giá trị nhất tại Trung Quốc, mỗi loại đều mang trong mình một câu chuyện văn hóa sâu sắc và vẻ đẹp trường tồn cùng thời gian.
Ngọc Hòa Điền (和田玉)
Nếu phải chọn một loại ngọc tượng trưng cho tinh hoa Trung Hoa, ngọc Hòa Điền chắc chắn đứng đầu danh sách. Được khai thác từ vùng Hòa Điền thuộc Tân Cương, nơi có địa chất độc đáo với sông băng cổ và khoáng chất hiếm, loại ngọc này có kết cấu cực kỳ mịn, độ bóng như mỡ cừu, và khả năng phản quang dịu nhẹ. Từ thời nhà Chu, Hòa Điền đã là cống phẩm tiến vua. Trong triều Hán, loại ngọc này được xem là “đệ nhất ngọc thiên hạ”, chỉ dành cho bậc đế vương và hoàng thân quốc thích. Nhiều cổ vật quý như ngọc tỷ truyền quốc đây là biểu tượng tối cao của quyền lực và cũng được chế tác từ ngọc Hòa Điền trắng.
Điều làm ngọc Hòa Điền đặc biệt chính là chất ngọc “ôn nhuận như mỡ”, khi cầm vào cảm giác mát lạnh nhưng càng đeo lại càng ấm, phản ánh mối giao hòa giữa người và vật. Màu sắc của ngọc Hòa Điền rất phong phú:
-
Bạch ngọc: trắng ngà, biểu trưng cho sự thuần khiết.
-
Thanh ngọc: xanh nhạt, tượng trưng cho trí tuệ.
-
Tử ngọc: tím đậm, biểu hiện của quyền quý.
-
Thanh bạch ngọc: pha giữa trắng và xanh, tượng trưng cho sự hòa hợp.
Ngày nay, giá trị của ngọc Hòa Điền vẫn vô cùng cao. Một khối ngọc thô chất lượng cao có thể đạt tới 20.000 – 100.000 USD/kg, và một chiếc vòng tay hoàn hảo từ ngọc Hòa Điền trắng tinh có thể lên tới hơn 1 tỷ đồng Việt Nam.
Ngọc Lam Điền (蓝田玉)
Ngọc Lam Điền (Lantian Jade) có nguồn gốc từ huyện Lam Điền, tỉnh Thiểm Tây, nơi từng là trung tâm của đế quốc Tần cổ đại. Loại ngọc này được ghi chép trong Sử ký Tư Mã Thiên là “ngọc được chọn dâng lên Tần Thủy Hoàng để khảm vào long ấn”. Ngọc Lam Điền có cấu trúc tinh thể cực nhỏ, bề mặt trơn mịn như lụa, với màu sắc chủ đạo là xanh lục nhạt hoặc xanh lam pha trắng. Độ trong của ngọc không cao như Hòa Điền, nhưng lại toát lên vẻ thanh khiết và cổ kính, khiến người nhìn cảm nhận được sự trầm lắng của thời gian.
Theo truyền thuyết, khi Tần Thủy Hoàng thống nhất thiên hạ, ông ra lệnh khắc ấn “Thiên tử chi bảo” bằng chính ngọc Lam Điền. Từ đó, loại ngọc này được coi là biểu tượng của quyền lực và chính nghĩa. Không chỉ đẹp về hình thức, ngọc Lam Điền còn được xem là vật hộ thân, có thể trừ tà và giúp ổn định tinh thần. Trong y học cổ truyền Trung Hoa, người ta còn tin rằng đeo ngọc Lam Điền giúp điều hòa khí huyết, tăng cường sức khỏe và kéo dài tuổi thọ. Ngày nay, vùng Lam Điền vẫn là một trong những trung tâm điêu khắc ngọc lớn nhất Trung Quốc, với hàng ngàn nghệ nhân chuyên chế tác ngọc bội, tượng Phật, linh vật phong thủy, và trang sức cao cấp.
Ngọc Tử Nhạn (紫燕玉)
Ngọc Tử Nhạn được tìm thấy chủ yếu ở vùng Cát Lâm (Jilin), là một trong những loại ngọc hiếm nhất ở Trung Quốc. Cái tên “Tử Nhạn” xuất phát từ sắc tím ánh hồng đặc trưng, giống như đôi cánh của loài nhạn tím bay qua bầu trời khi hoàng hôn buông xuống. Trong văn hóa Trung Hoa, màu tím tượng trưng cho hoàng khí, cho sự thịnh vượng và quyền uy của thiên tử. Từ thời nhà Minh, những khối ngọc Tử Nhạn đầu tiên được khai thác đã nhanh chóng được dâng tiến vào cung để chế tác thành trang sức cho hoàng hậu và phi tần.
Về thành phần, ngọc Tử Nhạn chứa mangan, sắt và silicat, khiến sắc tím của nó thay đổi tinh tế dưới ánh sáng – đôi khi ánh lên sắc đỏ nhẹ hoặc tím hoa cà. Độ trong vừa phải, độ cứng cao (6,5–7 Mohs), khiến nó bền vững và khó nứt vỡ. Giới phong thủy tin rằng ngọc Tử Nhạn giúp cân bằng năng lượng âm dương, giảm lo âu và thu hút may mắn trong tình duyên. Nhiều doanh nhân và người nổi tiếng Trung Quốc hiện nay ưa chuộng đeo vòng Tử Nhạn để tăng vận khí và sự tự tin. Giá trị thương mại của ngọc Tử Nhạn cũng ngày càng cao – một viên ngọc tím thuần khiết, không tì vết có thể được bán với giá từ 50.000 đến 200.000 nhân dân tệ trên thị trường sưu tập.
Ngọc Tử Thạch (紫石英玉)
Ngọc Tử Thạch, hay còn gọi là thạch anh tím (Amethyst), là một loại ngọc bán quý được tìm thấy ở các vùng Liêu Ninh, Hắc Long Giang và Nội Mông. Dù không hiếm như ngọc Hòa Điền, nhưng Tử Thạch lại nổi tiếng nhờ vẻ đẹp mê hoặc và ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Trong Phật giáo, thạch anh tím được xem là biểu tượng của trí tuệ và giác ngộ. Nhiều tượng Phật lớn ở Trung Hoa, đặc biệt là trong các chùa ở Bắc Kinh và Tô Châu, được khảm bằng loại đá này. Từ thời Đường, giới quý tộc đã dùng Tử Thạch làm ngọc bội, chén uống trà và vòng cầu phúc.
Theo phong thủy, ngọc Tử Thạch có khả năng xua tan tà khí, cải thiện giấc ngủ và bảo vệ người đeo khỏi năng lượng tiêu cực. Ngày nay, các nhà khoa học cũng phát hiện rằng loại ngọc này có thể phát ra sóng năng lượng hồng ngoại, giúp tăng tuần hoàn máu và giảm stress – điều trùng hợp thú vị với niềm tin cổ xưa. Những viên ngọc Tử Thạch trong suốt, màu tím đậm đều và không có vết nứt hiện được coi là cực phẩm. Giá trị của một chuỗi vòng tay hoặc bội ngọc đẹp có thể lên tới hàng trăm triệu đồng.
Ngọc Tô Bối (苏贝玉)
Ngọc Tô Bối là loại ngọc hiếm, được tìm thấy chủ yếu ở vùng duyên hải Sơn Đông, hình thành từ quá trình khoáng hóa lâu dài của vỏ sò, san hô và sinh vật biển cổ đại. Chính vì thế, loại ngọc này mang trong mình sắc thái biển cả, nhẹ nhàng, mềm mại nhưng ẩn chứa sức sống mãnh liệt. Ngọc Tô Bối có bảng màu tự nhiên rất đa dạng: từ trắng ngọc trai, vàng nhạt, xanh lam đến xanh lục nhạt. Mỗi viên ngọc đều có họa tiết tự nhiên uốn lượn như sóng biển, khiến người xem cảm nhận được nhịp thở của đại dương.
Theo truyền thuyết dân gian vùng Sơn Đông, những ngư dân ra khơi thường mang theo một mảnh ngọc Tô Bối để cầu bình an, tránh bão tố và thu hút tài lộc. Trong phong thủy hiện đại, loại ngọc này cũng được cho là giúp tăng cường vận khí tài chính, đem lại sự suôn sẻ trong sự nghiệp. Ngày nay, ngọc Tô Bối được sử dụng rộng rãi trong chế tác trang sức cao cấp, vật phẩm phong thủy và đồ trang trí nội thất. Nhiều thương hiệu lớn ở Trung Quốc và Nhật Bản đã khai thác ngọc này để tạo ra các bộ sưu tập độc quyền, khiến giá trị của nó tăng mạnh trong thập kỷ qua.
Năm loại ngọc kể trên không chỉ là báu vật tự nhiên mà còn là chứng nhân của văn minh Trung Hoa mấy nghìn năm lịch sử. Mỗi viên ngọc là một mảnh ghép của triết lý phương Đông, nơi con người luôn hướng tới sự hài hòa giữa thiên – địa – nhân. Mỗi viên ngọc đều mang theo câu chuyện về tín ngưỡng, y học và nghệ thuật điêu khắc trong nền văn hóa ngọc rực rỡ của Trung Hoa.
Theo dõi ChineseHSK để đọc thêm nhiều bài viết hay ho và bổ ích khác nhé!
Xem thêm các bài viết về từ vựng trong chuyên mục Từ vựng tiếng Trung
Học tiếng Trung qua bài hát trong chuyên mục Học tiếng Trung qua bài hát
Đọc thêm các bài viết về ngữ pháp trong chuyên mục Ngữ pháp tiếng trung