Từ ngàn xưa, ngọc đã chiếm một vị trí đặc biệt trong đời sống và tâm thức của người Trung Hoa. Không chỉ là một loại đá quý, ngọc được xem như linh hồn của đất trời, là biểu tượng của phẩm chất cao quý, sự thanh khiết và trường tồn. Giữa vô vàn loại ngọc được tìm thấy trên khắp lãnh thổ, Tứ đại danh ngọc của Trung Quốc gồm Ngọc Hòa Điền, Ngọc Lam Điền, Ngọc Độc Sơn và Ngọc Tụ Nham được tôn vinh như những báu vật vô giá. Mỗi viên ngọc mang trong mình vẻ đẹp riêng, câu chuyện riêng và giá trị văn hóa riêng, kết tinh từ hàng triệu năm hình thành trong lòng đất và hàng ngàn năm gắn bó với lịch sử dân tộc. Bài viết này sẽ đưa bạn bước vào hành trình khám phá bốn loại ngọc trứ danh ấy, để cảm nhận hết sự tinh tế và kỳ diệu của tinh hoa phương Đông. Hãy cùng ChineseHSK tìm hiểu về “Tứ đại danh ngọc của Trung Quốc” nhé!
Ngọc Hòa Điền (和田玉)
Ngọc Hòa Điền xuất xứ từ vùng Hòa Điền thuộc Tân Cương nơi được thiên nhiên ưu ái ban tặng những mỏ ngọc chất lượng hàng đầu thế giới. Loại ngọc này đã được người Trung Hoa biết đến và sử dụng từ hơn 4.000 năm trước. Vào thời cổ đại, các đoàn thương nhân trên Con đường Tơ lụa đã đưa Ngọc Hòa Điền từ vùng sa mạc xa xôi đến kinh đô, trở thành nguyên liệu quý trong cung đình. Đặc trưng của Ngọc Hòa Điền là màu trắng ngà hay trắng thuần khiết như mỡ cừu, kết cấu mịn màng, ánh ngọc mềm mại nhưng bền chắc đến mức khó bị phá vỡ.
Trong lịch sử, Ngọc Hòa Điền không chỉ được dùng để chế tác trang sức mà còn là vật phẩm quyền lực. Nhiều đời hoàng đế Trung Quốc đã lựa chọn loại ngọc này để chế tác ngọc tỷ biểu tượng tối cao của hoàng quyền. Các nghi lễ tôn giáo và tế lễ quốc gia cũng không thể thiếu sự hiện diện của Hòa Điền ngọc, bởi người xưa tin rằng nó mang linh khí của trời đất, giúp kết nối con người với thần linh. Đối với người Trung Hoa, Hòa Điền ngọc tượng trưng cho sự thanh khiết, trung thành và kiên định những phẩm chất cao quý của bậc quân tử.
Ngày nay, dù thị trường đá quý thế giới đã có vô số lựa chọn, Ngọc Hòa Điền vẫn giữ vị trí đặc biệt trong lòng người yêu ngọc. Những viên ngọc chất lượng cao vẫn được định giá hàng trăm ngàn, thậm chí hàng triệu nhân dân tệ. Giá trị của chúng không chỉ nằm ở vẻ đẹp mà còn ở chiều sâu văn hóa và lịch sử mà chúng gói trọn bên trong.
Ngọc Lam Điền (蓝田玉)
Ngọc Lam Điền được khai thác tại huyện Lam Điền, tỉnh Thiểm Tây một trong những vùng đất khai thác ngọc lâu đời nhất ở Trung Quốc. Lịch sử của Lam Điền ngọc đã được ghi chép từ thời nhà Chu, hơn ba thiên niên kỷ trước. Tên gọi của loại ngọc này gắn liền với chính mảnh đất sản sinh ra nó, nơi những dãy núi đá chứa đầy khoáng chất tạo nên sắc ngọc xanh lục nhạt hoặc xanh xám dịu dàng, đôi khi pha ánh vàng nhẹ.
Ngọc Lam Điền nổi tiếng với sự thanh thoát và cổ kính. Khác với Hòa Điền ngọc mang vẻ quyền uy, Lam Điền ngọc lại toát lên nét mềm mại, tĩnh lặng như mặt hồ mùa thu. Trong lịch sử, nó được ưa chuộng để chế tác ngọc bội món trang sức vừa để làm đẹp, vừa thể hiện đẳng cấp và nhân cách. Những viên Lam Điền ngọc được mài thành miếng mỏng, khắc họa hoa văn tinh xảo, từng là vật bất ly thân của các văn nhân, sĩ tử, như một biểu tượng cho trí tuệ và phẩm hạnh.
Trong quan niệm phong thủy, sắc xanh của Lam Điền ngọc được xem là màu của sự trường thọ, an khang và may mắn. Nhiều gia đình quý tộc xưa truyền lại ngọc Lam Điền như một báu vật gia truyền, tin rằng nó sẽ bảo vệ và mang phúc lành cho các thế hệ con cháu. Đến nay, vùng Lam Điền vẫn tiếp tục khai thác và chế tác loại ngọc này, duy trì danh tiếng lâu đời của một trong tứ đại danh ngọc.
Ngọc Độc Sơn (独山玉)
Ngọc Độc Sơn bắt nguồn từ núi Độc Sơn thuộc tỉnh Hà Nam. Khác với hai loại ngọc trên vốn mang tông màu thuần khiết, Ngọc Độc Sơn gây ấn tượng bởi sự đa dạng hiếm có về màu sắc: xanh lục đậm, tím, vàng, đỏ, trắng… Mỗi viên ngọc như một bức tranh trừu tượng do thiên nhiên vẽ nên, với các mảng màu xen kẽ, hòa quyện thành những đường vân độc đáo.
Lịch sử khai thác Ngọc Độc Sơn kéo dài hơn hai thiên niên kỷ. Từ thời Tần Hán, loại ngọc này đã được sử dụng rộng rãi trong điêu khắc và trang trí cung đình. Độ cứng và kích thước lớn của nhiều khối ngọc Độc Sơn cho phép nghệ nhân tạo nên những tác phẩm quy mô như tượng Phật, bình phong, lư hương và các vật phẩm nghi lễ. Không chỉ giới quý tộc, ngay cả tầng lớp thương nhân giàu có cũng ưa chuộng ngọc Độc Sơn bởi màu sắc phong phú và giá trị thẩm mỹ cao.
Ngày nay, các tác phẩm từ Ngọc Độc Sơn vẫn được trưng bày trong nhiều bảo tàng lớn của Trung Quốc, minh chứng cho trình độ chế tác tinh xảo của các nghệ nhân xưa. Loại ngọc này được xem như biểu tượng của sự đa sắc, sáng tạo và thịnh vượng, phản ánh tinh thần không ngừng đổi mới của văn hóa Trung Hoa.
Ngọc Tụ Nham (岫岩玉)
Ngọc Tụ Nham được khai thác tại huyện Tụ Nham, tỉnh Liêu Ninh vùng đất gắn liền với nền văn hóa Hồng Sơn cổ đại. Đây là một trong những loại ngọc lâu đời nhất được con người khai thác, với lịch sử hơn 7.000 năm. Màu sắc chủ đạo của Tụ Nham ngọc là xanh lục nhạt, đôi khi ngả sang vàng hoặc xanh đậm, mang vẻ đẹp trầm lắng nhưng đầy sức sống.
Tụ Nham ngọc nổi bật với độ trong mờ và kết cấu mịn, mềm hơn so với Hòa Điền ngọc, nên rất dễ chế tác. Từ thời cổ, người dân vùng Đông Bắc Trung Quốc đã dùng nó để tạo hình tượng Phật, vòng tay, mặt dây chuyền và các vật phẩm phong thủy. Trong tín ngưỡng dân gian, sắc xanh của Tụ Nham ngọc tượng trưng cho sự sinh sôi, hòa hợp và thịnh vượng, vì thế nó thường được dùng làm quà tặng trong những dịp trọng đại.
Không chỉ là vật phẩm trang sức hay phong thủy, Tụ Nham ngọc còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại. Những hiện vật bằng ngọc được tìm thấy tại các di chỉ văn hóa Hồng Sơn cho thấy vai trò của nó trong đời sống tinh thần và nghi lễ cổ xưa. Đến nay, Ngọc Tụ Nham vẫn là một phần quan trọng của ngành chế tác ngọc tại Trung Quốc, góp phần giữ gìn và phát huy giá trị di sản của tứ đại danh ngọc.
Tứ đại danh ngọc của Trung Quốc không chỉ là những viên đá quý tỏa sáng dưới ánh mặt trời, mà còn là biểu tượng của lịch sử, văn hóa và tinh thần của một dân tộc. Từ vẻ thuần khiết của Ngọc Hòa Điền, sắc thanh tao của Ngọc Lam Điền, sự đa sắc rực rỡ của Ngọc Độc Sơn, cho đến nét trầm lắng của Ngọc Tụ Nham, mỗi loại ngọc đều mang một linh hồn riêng, phản ánh những giá trị mà người Trung Hoa gìn giữ qua bao thế hệ. Dù thời gian có trôi, những báu vật này vẫn trường tồn như minh chứng sống động cho mối giao hòa giữa con người và thiên nhiên. Khám phá tứ đại danh ngọc chính là chạm vào một phần tinh hoa của nền văn minh phương Đông nơi cái đẹp luôn song hành cùng những giá trị vĩnh hằng.
Theo dõi ChineseHSK để đọc thêm nhiều bài viết hay ho và bổ ích khác nhé!
Tìm hiểu thêm về văn hóa Trung Quốc trong chuyên mục Khám phá Trung Hoa
Học tiếng Trung qua bài hát trong chuyên mục Học tiếng Trung qua bài hát
Đọc thêm các bài viết về ngữ pháp trong chuyên mục Ngữ pháp tiếng trung